Câncer de tireoide no Brasil: estudo descritivo dos casos informados pelos registros hospitalares de câncer, 2000-2016

Borges, Anne Karin da Mota; Ferreira, Jeniffer Dantas; Koifman, Sérgio; Koifman, Rosalina Jorge

doi:10.5123/S1679-49742020000400012

Acessibilidade / Reportar erro

Brasil

Epidemiologia e Serviços de Saúde

Español English

Brasil

Español English

sumário « anterior atual seguinte »

Sumário

Artigo Original • Epidemiol. Serv. Saúde 29 (4) • 2020 • https://doi.org/10.5123/S1679-49742020000400012 copiar

Câncer de tireoide no Brasil: estudo descritivo dos casos informados pelos registros hospitalares de câncer, 2000-2016^* * Manuscrito com base na tese de doutorado intitulada ‘Câncer de tireoide: estudo do efeito idade-período-coorte na incidência, análise do perfil da atenção oncológica no Sistema Único de Saúde e sobrevida de uma coorte hospitalar do Rio de Janeiro’, apresentada por Anne Karin da Mota Borges junto ao Programa de Pós-Graduação em Saúde Pública e Meio Ambiente da Escola Nacional de Saúde Pública Sergio Arouca/Fundação Oswaldo Cruz (ENSP/Fiocruz), em 2017.

Cáncer de tiroides en Brasil: estudo descriptivo de los casos informados por los registros hospitalarios, 2000-2016

Autoria SCIMAGO INSTITUTIONS RANKINGS

Resumo

Objetivo

Descrever o perfil clínico-epidemiológico de casos hospitalares de câncer primário de tireoide no Brasil.

Métodos

Estudo descritivo dos casos informados pelos registros hospitalares de câncer que tiveram primeira consulta para tratamento no período 2000-2016 e cujo acompanhamento foi realizado pela instituição do registro informante.

Resultados

Dos 52.912 casos, 83,4% eram femininos e 96,9% eram carcinomas diferenciados. Apresentaram menor tempo mediano para diagnóstico os casos anaplásicos (11 dias) e os residentes da região Sul do país (5 dias). O tratamento foi iniciado em até 60 dias em 88,8% dos casos que chegaram à instituição do registro sem diagnóstico e em 34,9% dos que chegaram com diagnóstico.

Conclusão

Os achados são consistentes com a epidemiologia do câncer de tireoide, com predominância do sexo feminino e do carcinoma diferenciado. A análise do tempo para início do tratamento sugere dificuldades de acesso para aqueles que chegaram às instituições dos registros com diagnóstico.

Neoplasias da Glândula Tireoide; Sistemas de Informações em Saúde; Perfil de Saúde; Epidemiologia Descritiva; Tempo para o Tratamento

Variáveis^a	Diferenciados^b		Medular		Anaplásico		Total	p-valor^c
Variáveis^a	N	%	N	%	N	%	Total	p-valor^c
Sexo
Feminino	43.081	84,0	623	59,8	400	69,1	44.104	< 0,001
Masculino	8.205	16,0	419	40,2	179	30,9	8.803
Total	51.286	100,0	1.042	100,0	579	100,0	52.907
Faixa etária (em anos)
≤19	1.377	2,7	61	5,9	6	1,0	1.444	< 0,001
20-29	5.837	11,4	93	8,9	10	1,7	5.940
30-39	11.014	21,5	161	15,5	19	3,3	11.194
40-49	12.728	24,8	212	20,3	45	7,8	12.985
50-59	11.040	21,5	235	22,6	102	17,6	11.377
60-69	6.272	12,2	183	17,6	155	26,8	6.610
≥70	3.019	5,9	97	9,3	242	41,8	3.358
Total	51.287	100,0	1.042	100,0	579	100,0	52.908
Escolaridade
Nenhuma	1.819	5,0	57	7,2	71	18,6	1.947	< 0,001
Ensino fundamental	16.277	44,4	464	58,8	230	60,4	16.971
Ensino médio	10.930	29,8	171	21,7	51	13,4	11.152
Ensino superior	7.645	20,8	97	12,3	29	7,6	7.771
Total	36.671	100,0	789	100,0	381	100,0	37.841
Região de residência dos casos
Norte	1.762	3,4	29	2,8	12	2,1	1.803	< 0,001
Nordeste	21.027	41,1	247	23,8	152	26,3	21.426
Centro-Oeste	1.184	2,3	40	3,9	16	2,8	1.240
Sudeste	20.249	39,6	536	51,7	267	46,2	21.052
Sul	6.892	13,5	185	17,8	131	22,7	7.208
Total	51.114	100,0	1.037	100,0	578	100,0	52.729
Diagnóstico e tratamento anteriores
Sem diagnóstico e sem tratamento	31.979	62,9	674	65,9	366	64,1	33.019	< 0,001
Com diagnóstico e sem tratamento	14.277	28,1	275	26,9	167	29,2	14.719
Com diagnóstico e com tratamento	3.996	7,9	68	6,6	35	6,1	4.099
Outros	584	1,1	6	0,6	3	0,5	593
Total	50.836	100,0	1.023	100,0	571	100,0	52.430
Estadiamento
I	23.521	73,6	159	25,0	–	–	23.680	< 0,001
II	2.729	8,5	120	18,8	–	–	2.849
III	3.969	12,4	141	22,1	–	–	4.110
IV	130	0,4	19	3,0	70	21,7	219
IVA	1.025	3,2	107	16,8	134	41,6	1.266
IVB	160	0,5	17	2,7	55	17,1	232
IVC	418	1,3	74	11,6	63	19,6	555
Total	31.952	100,0	637	100,0	322	100,0	32.911
Protocolo terapêutico
Cirurgia (somente)	27.424	53,5	654	62,9	177	30,6	28.255	< 0,001
Cirurgia + radioiodoterapia	5.879	11,5	31	3,0	9	1,6	5.919
Cirurgia + radioterapia	6.068	11,8	79	7,6	47	8,1	6.194
Radioiodoterapia (somente)	3.688	7,2	11	1,1	12	2,1	3.711
Radioterapia (somente)	1.216	2,4	31	3,0	89	15,4	1.336
Protocolos terapêuticos múltiplos	5.906	11,5	187	18,0	177	30,6	6.270
Nenhum tratamento	1.037	2,0	46	4,4	67	11,6	1.150
Total	51.218	100,0	1.039	100,0	578	100,0	52.835

Intervalo de tempo (dias)	Tipos histológicos	Sem diagnóstico e sem tratamento				Com diagnóstico e sem tratamento
Intervalo de tempo (dias)	Tipos histológicos	N	Mediana (IIQª)	≤60 dias (%)	>60 dias (%)	N	Mediana (IIQª)	≤60 dias (%)	>60 dias (%)
Entre a primeira consulta e o diagnóstico	Diferenciados	31.751	28 (6 - 84)	−	−	−	−	−	−
	Medular	671	35 (9 - 88)	−	−	−	−	−	−
	Anaplásico	363	11 (3 - 33)	−	−	−	−	−	−
	Todos	32.785	28 (6 - 84)	−	−	−	−	−	−
Entre o diagnóstico e o tratamento	Diferenciados	26.020	0 (0 - 1)	27.535 (88,8)	3.467 (11,2)	12.707	91 (48 - 165)	4.442 (34,5)	8.447 (65,5)
	Medular	580	0 (0 - 14)	563 (86,7)	86 (13,3)	539	92 (47 - 182)	77 (32,1)	163 (67,9)
	Anaplásico	287	0 (0 - 16)	290 (92,4)	24 (7,6)	146	38 (20 - 62)	109 (74,7)	37 (25,3)
	Todos	26.887	0 (0 - 2)	28.388 (88,8)	3.577 (11,2)	13.092	90 (47 - 164)	4.628 (34,9)	8.647 (65,1)

Intervalo de tempo (dias)	Regiões	Sem diagnóstico e sem tratamento				Com diagnóstico e sem tratamento
Intervalo de tempo (dias)	Regiões	N	Mediana (IIQ^a)	≤60 dias (%)	>60 dias (%)	N	Mediana (IIQ^a)	≤60 dias (%)	>60 dias (%)
Entre a primeira consulta e o diagnóstico	Norte	570	73 (18 - 164)	−	−	−	−	−	−
	Nordeste	12.495	36 (10 - 100)	−	−	−	−	−	−
	Centro-Oeste	552	22 (5 - 80)	−	−	−	−	−	−
	Sudeste	14.505	28 (4 - 76)	−	−	−	−	−	−
	Sul	4.663	5 (0 - 55)	−	−	−	−	−	−
	Brasil	32.785	28 (6 - 84)	−	−	−	−	−	−
Entre o diagnóstico e o tratamento	Norte	341	1 (0 - 74)	471 (83,5)	93 (16,5)	579	142 (70 - 270)	124 (38,6)	457 (61,4)
	Nordeste	8.803	0 (0 - 7)	10.616 (88,7)	1.350 (11,3)	4.389	115 (61 - 205)	1.206 (26,7)	3.309 (73,3)
	Centro-Oeste	520	0 (0 - 0)	486 (86,7)	72 (13,3)	251	95 (37 - 194)	97 (38,6)	154 (61,4)
	Sudeste	13.022	0 (0 - 9)	12.478 (87,4)	1.794 (12,6)	6.490	77 (42 - 141)	2.564 (39,4)	3.941 (60,6)
	Sul	4.201	0 (0 - 0)	4.355 (94,2)	268 (5,8)	1.383	72 (30 - 125)	637 (44,8)	786 (55,2)
	Brasil	26.887	0 (0 - 2)	28.388 (88,8)	3.577 (11,2)	13.092	90 (47 - 164)	4.628 (34,9)	8.647 (65,1)

UF de residência dos casosa	UF do RHC informante																												% de casos atendidos na UF de residência
UF de residência dos casosa	AC	AL	AM	AP	BA	CE	DF	ES	GO	MA	MG	MS	MT	PA	PB	PE	PI	PR	RJ	RN	RO	RR	RS	SC	SE	SP	TO	Total	% de casos atendidos na UF de residência
AC	42	−	−	−	−	−	−	−	−	−	1	−	−	−	−	−	−	−	−	1	22	−	−	−	−	15	−	81	51,9
AL	−	650	−	−	6	−	−	−	−	−	−	−	−	−	1	9	−	1	−	−	−	−	−	−	5	9	−	681	95,4
AM	−	−	440	−	1	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	2	−	1	−	−	50	−	494	89,1
AP	−	−	−	26	−	1	−	−	−	−	−	−	−	26	−	−	−	−	−	−	3	−	−	−	−	4	−	60	43,3
BA	−	1	−	−	7.727	1	8	9	−	−	6	1	1	0	−	7	−	1	2	−	−	−	1	1	25	44	−	7.835	98,6
CE	−	−	−	−	8	2.578	−	−	−	1	−	−	−	−	−	−	1	−	3	1	−	−	−	1	1	6	−	2.600	99,2
DF	−	−	−	−	3	−	164	−	−	1	3	−	−	−	−	−	−	−	1	1	−	−	−	−	−	85	−	258	63,6
ES	−	−	−	−	1	−	−	573	−	−	3	−	1	−	−	−	−	−	10	−	−	−	−	−	−	13	−	601	95,3
GO	−	−	−	−	−	2	22	−	15	−	3	−	−	−	−	−	1	−	−	−	−	−	1	−	−	89	−	133	11,3
MA	−	−	−	−	1	−	−	1	−	1.594	2	−	−	2	1	2	128	−	1	−	−	−	−	3	−	13	4	1.752	91,0
MG	−	−	−	−	7	1	5	2	−	−	3.487	1	1	−	−	−	−	6	8	−	−	−	−	1	2	383	−	3.904	89,3
MS	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	1	363	1	−	−	−	1	8	1	−	−	−	−	−	−	137	−	512	70,9
MT	−	−	−	−	1	−	−	−	−	−	1	−	273	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	60	2	337	81,0
PA	−	−	30	−	−	1	−	−	−	2	−	−	2	704	−	−	16	−	1	−	−	−	−	−	−	29	6	791	89,0
PB	−	−	−	−	8	2	−	−	−	−	−	1	−	3	1.084	19	2	1	2	10	−	−	2	2	1	4	−	1.141	95,0
PE	−	1	−	−	15	22	−	−	−	−	2	−	−	−	7	2.672	−	2	2	1	−	−	1	−	1	27	−	2.753	97,1
PI	−	−	−	−	1	2	−	−	−	−	1	−	−	−	−	1	714	−	−	−	−	−	−	−	−	10	−	729	97,9
PR	−	−	−	−	2	1	−	−	−	−	1	2	1	−	−	−	−	2.059	−	−	−	−	2	17	−	33	−	2.118	97,2
RJ	−	−	1	−	2	−	−	−	−	−	19	−	−	−	−	−	−	−	1.769	−	−	−	1	1	3	23	−	1.819	97,3
RN	−	−	−	−	4	6	−	−	−	−	−	−	−	−	1	−	−	1	−	3.480	−	−	−	−	−	−	−	3.492	99,7
RO	−	−	−	−	1	−	−	−	−	−	−	−	4	−	−	−	1	2	−	−	164	−	−	1	−	34	−	207	79,2
RR	−	−	8	−	−	−	−	−	−	−	1	−	−	−	−	−	1	−	1	−	1	10	−	−	−	2	−	24	41,7
RS	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	1	−	1	−	−	−	−	3	−	−	−	−	2.099	3	1	3	−	2.111	99,4
SC	−	−	−	−	−	−	1	−	−	−	−	−	−	−	1	−	−	34	−	−	−	−	27	2.894	−	22	−	2.979	97,1
SE	−	−	−	−	27	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	−	406	10	−	443	91,6
SP	−	−	−	−	12	−	1	−	−	−	20	1	−	−	−	−	−	7	2	−	−	−	2	2	1	14.680	−	14.728	99,7
TO	−	−	−	−	−	−	1	−	−	−	1	−	−	−	−	−	1	1	−	−	−	−	−	−	−	12	130	146	89,0
Total	42	652	479	26	7.827	2.617	202	585	15	1.598	3.553	369	285	735	1.095	2.710	866	2.126	1.803	3.494	192	10	2.137	2.926	446	15.797	142	52.729	−
Missing: UF de residência (N=183; 0,4%).

Secretaria de Vigilância em Saúde e Ambiente - Ministério da Saúde do Brasil SRTVN Quadra 701, Via W5 Norte, Lote D, Edifício P0700, CEP: 70719-040, +55 61 3315-3464, Fax: +55 61 3315-3464 - Brasília - DF - Brazil
E-mail: ress.svs@gmail.com

Acompanhe os números deste periódico no seu leitor de RSS

[1] Endereço para correspondência: Anne Karin da Mota Borges – Rua Marquês de Pombal, n^o 125, 12º andar, Centro, Rio de Janeiro, RJ, Brasil. CEP: 20230-240 E-mail: annekarinmm@gmail.com